[vc_row][vc_column][vc_column_text text_larger=”no”]دف، سازه کوبه‌ای ایرانی متشکل از دایره‌ای چوبی که بر روی آن پوستی نازک کشیده شده است و گاهی اوقات و در برخی از مناطق به آن حلقه‌هایی آویزان کرده‌اند. از ساز دف، اغلب در مجالس سماع صوفیان استفاده می‌شود که اشعار مذهبی و عرفانی را با ریتم‌های مختلف و آهنگ‌هایی در دستگاه‌های گوناگون می‌خوانند.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_column_text text_larger=”no”]
ساز دف چیست؟
ساز دف، یکی از سازهای کوبه‌ای یا ضربی سنتی متشکل از حلقه‌ای چوبی است که بر روی آن پوستی نازک توسط چسب و میخ، کشیده شده است. این ساز با ضربه انگشت نواخته می‌شود و در رده‌بندی سازها، در دسته سازهای پوست صدای یک طرفه که با دست نواخته می‌شوند، قرار می‌گیرد.
ساز دف در مناطق مختلف غرب و مرکز آسیا، قفقاز و جنوب شرقی اروپا، استفاده می‌شود و نام‌های مختلفی دارد. از جمله نام‌های آن می‌توان به “دِف” در زبان ترکی، قاوال در خطه آذربایجان، رِق در زبان عربی (که به سبب پوست نازک آن به این اسم نامیده می‌شود)، دَپ، باتِر، باتَره، دِزیره، دوب، دایره، داریه، دَیرَه، دو رویه و تبوراک اشاره کرد. دف‌های کوچک دایره زنگی و دف‌های بزرگ نیز مِزهَر نامیده می‌شود.
تاریخچه ظهور ساز دف در موسیقی ایران
وجود ساز دف در حکاکی‌ها و نقش و نگارهای بیستون نشان از این دارد که سابقه تاریخی دف و دف نوازی در موسیقی ایرانی و بالاخص در موسیقی کردی، به پیش از اسلام بر می‌گردد. نخستین نشانه‌های استفاده از این ساز مربوط به دوره ساسانیان است. بر اساس اسناد تاریخی و ادبیات کهن فارسی، ایرانیان باستان در دوره هخامنشیان و بعدها در دوره ساسانیان، مراسم جشن نوروز و تحویل سال را با دف نوازی همراه می‌کردند.
همچنین از ساز دف به عنوان ساز اصلی در مجالس بزم و شادی و یا به عنوان یکی از ادوات موسیقی در جنگ و کارزار، استفاده می‌شد. با ورود اسلام به ایران و حرام بودن سازها و موسیقی، این ساز نیز گوشه‌نشین خانقاه‌های کردستان شد و همراه ذکر و سماع دراویش کردستانی بود و پس از گذشت 13 قرن گوشه‌نشینی به لطف همت و زحمات اساتید موسیقی سنتی ایرانی، مجدد به موسیقی ایران و موسیقی آیینی ایران بازگشت.
ساز دف در کشورهای آسیایی بیش از سایر نقاط جهان استفاده می‌شود و یکی از محبوب‌ترین سازهای سنتی در کشورهای عربی خاورمیانه (عمان، عراق، عربستان سعودی) و همچنین دیگر کشورهای منطقه مانند ترکیه و آذربایجان است. البته در کشورهای آسیای شرقی مانند چین، ژاپن و تایوان و یا کشورهایی مانند ازبکستان، ارمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان، افغانستان و پاکستان نیز از ساز دف استفاده می‌شود. اما نکته اینجاست که این ساز به لطف و همت ایرانیان به اوج و کمال رسیده و رونق یافته است. به طوری که امروزه از دف به عنوان یکی از سازهای ملی و ارکستری ایران یاد می‌شود. در حال حاضر، این ساز در میان بانوان طرفداران بیشتری داشته و محبوب‌تر است.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_single_image image=”9947″ img_size=”full” parallax_scroll=”no”][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_column_text text_larger=”no”]
نوازنده‌های بنام ساز دف
سنندج پایتخت دف نوازان ایران، مهد پرورش اساتید بزرگی در این زمینه است. استاد بیژن کامکار اصلی‌ترین عضو گروه کامکارها، یکی از موثرترین نوازنده‌های دف بنام و صاحب سبک کرد زبان است که دف نوازی را از پدرش حسن کامکار آموخته است. همچنین وی در گروه‌های عارف و شیدا که از گروه‌های قدیمی و سنتی ایران هستند، فعالیت می‌کند.
به لطف زحمات استاد محمدرضا لطفی و استاد بیژن کامکار بود که ساز دف از گوشه‌نشینی بیرون آمد و مجدد به موسیقی ایران بازگشت. استاد لطفی کسی بود که با گروه شیدا و به خوانندگی استاد شجریان در دستگاه نوا و با نوازندگی بیژن کامکار، برای اولین بار در جشن هنر شیراز، دف را به موسیقی سنتی ایران وارد کرد.
مسعود حبیبی یکی دیگر از دف نوازان بزرگ و بنام ایرانی است که سعی در ترویج ساز دف خارج از خانقاه‌ها داشت. تشکیل گروه‌های بزرگ دف نوازی، نت نگاری و ابداع نشانه‌های قراردادی فنون اجرای دف، از جمله اقداماتی هستند که در راستای ترویج دف نوازی در موسیقی ایرانی، انجام داده است.
از دیگر هنرمندان این زمینه می‌توان به هژار زهاوی دف نواز بین المللی ایرانی حال حاضر اشاره کرد که از سیزده سالگی دف نوازی را آغاز نموده و با خوانندگان بنام مختلفی همچون شهرام ناظری، علیرضا قربانی و آینور دوغان همکاری داشته است.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_single_image image=”9946″ img_size=”full” parallax_scroll=”no”][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_column_text text_larger=”no”]
انواع ساز دف
در ایران انواع گوناگون دف (الیت، ساده، خورشیدی، پوستی و طرح پوستی و …) با برندهای حبیبی، ماهور و نغمه وجود دارد. دف‌های ماهور بهترین برند هستند که مطرح‌ترین مدل‌های آن الیت، طرح پوست خورشیدی است. دف‌های برند حبیبی که برای مبتدیان گزینه بسیار خوبی است، در عین راحتی استفاده، صدای مناسب و خوبی نیز دارد. اما در این میان، برند نغمه به دلیل کیفیت متوسط سازهایش، مورد توجه افراد حرفه‌ای قرار نمی‌گیرد.
ما در اینجا بر اساس توصیه اساتید گرامی محمدرضا منتظری و رضا مجتهدی‌فر، مدل‌ها و برندهای ساز دف مناسب برای نوازنده‌ها در سه سطح مبتدی، متوسط و حرفه‌ای را معرفی خواهیم کرد:
- سطح مبتدی
افرادی که به تازگی دف نوازی را آغاز کرده‌اند و در ابتدای راه هستند، می‌توانند از برندهای حبیبی (به ترتیب اولویت: الیت، سفید و خورشیدی)، ماهور (به ترتیب اولویت: الیت، طرح پوست و خورشیدی) و نغمه (به ترتیب اولویت: خورشیدی و سفید) استفاده کنند.
- سطح متوسط
افرادی که قادر هستند بدون مشکل دف را کنترل کنند، می‌توانند از برندهای (به ترتیب اولویت) پوستی محمد فواد، حبیبی سفید طلقی، پوستی پادوک استفاده کنند.
- سطح حرفه‌ای
قطعا برای این گروه از افراد، دف‌های پوستی با کیفیت ماهور و حبیبی، بهترین انتخاب هستند. اما همچنین می‌توانند از دف‌های (به ترتیب اولویت) پوستی پادوک، پوستی حیدر محمدی، ناژوان نیز استفاده کنند.
با وجود اینکه بیان کردیم مارک و برند دف کیفیت آن را تعیین می‌کند، اما باید به این نکته نیز توجه نمایید اخیرا دف‌های بی‌کیفیت زیادی در بین این مارک‌ها مشاهده می‌شود. در مقابل، مارک‌های گمنامی نیز هستند که دف‌هایی با کیفیت عالی تولید نموده‌اند. در نتیجه توصیه می‌شود به هنگام خرید، به کیفیت ساخت و سایر مشخصات دف توجه نمایید.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_single_image image=”9944″ img_size=”full” parallax_scroll=”no”][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_column_text text_larger=”no”]
یادگیری دف نوازی
ساز دف را می‌توان از هر سنی که هنرجو قادر باشد دف را در دست بگیرد و آن را کنترل کند، آموخت. دف در سایزهای مختلفی تولید می‌شود و در نتیجه کودکان نیز می‌توانند از همان سنین پایین، دف نوازی را فراگیرند.
با توجه به اینکه ساز دف نیازی به کوک کردن ندارد، یادگیری آن نسبت به سایر سازهای سنتی آسان‌تر است، اما با این حال نباید فراموش کرد برای مهارت یافتن و حرفه‌ای شدن در نواختن این ساز نیز مانند سایز سازها، نیاز به تمرین مداوم است. با پشتکار و تمرین منظم، حداقل پس از 2 سال می‌توان به سطح بالایی در دف نوازی رسید.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]